Udar mózgu według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organisation) jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności i śmierci u osób dorosłych. Szacuje się, że w Polsce zapadalność roczna to ok.150/100 tys. mieszkańców. Najczęściej występującą postacią, dotykającą około 85–90% chorych jest udar niedokrwienny, zwykle spowodowany zatorowością sercowopochodną, dysfunkcją mikrokrążenia mózgowego (mikroangiopatią mózgową) oraz patologią miażdżycową tętnic zewnątrz- i wewnątrzczaszkowych i zaburzeniami krzepnięcia.
Czynniki ryzyka udaru mózgu można podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Do czynników niemodyfikowalnych zaliczany jest wiek (najbardziej po 65. roku życia; 2-krotny wzrost ryzyka co 10 lat po 55. roku życia ), płeć męska, czynniki genetyczne oraz rasa. Natomiast najczęstsze czynniki modyfikowalne to nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, cukrzyca, migotanie przedsionków, palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, nadwaga i otyłość oraz brak regularnej aktywności fizycznej. Najważniejszym czynnikiem ryzyka udaru, zarówno niedokrwiennego, jak i krwotocznego jest nadciśnienie tętnicze. Nadciśnienie powoduje zmiany w drobnych naczyniach, co doprowadza do powstawania małych udarów. Jest też przyczyną zmian miażdżycowych w dużych naczyniach doprowadzających krew do mózgu i w dużych naczyniach mózgowych, co doprowadza do udarów na tle zmian zakrzepowych. Obniżenie ciśnienia tętniczego można uzyskać przez zmianę stylu życia: zwiększenie aktywności fizycznej, redukcję masy ciała, ograniczenie spożycia tłuszczy, zwiększenie spożycia owoców i warzyw, ograniczenie spożycia soli, zaprzestanie palenia papierosów. W profilaktyce udaru należy dążyć do obniżenia ciśnienia krwi do minimum 140 mmHg ciśnienia skurczowego i 90 mmHg ciśnienia rozkurczowego, a u osób z cukrzycą, chorobami sercowo-naczyniowymi powinno się osiągnąć wartości niższe.
Co możemy zrobić, aby nie zachować? Profilaktyka pierwotna.
Aktywność fizyczna.
Brak aktywności fizycznej i siedzący tryb życia związane są z blisko trzykrotnym zwiększeniem ryzyka wystąpienia udaru mózgu. W ramach profilaktyki zalecana jest regularna (przynajmniej 3–4 razy w tygodniu), aerobowa aktywność fizyczna o średniej lub dużej intensywności (dopasowana do możliwości) trwająca minimum 30– 40 minut. Taki schemat pozwala na znaczne zredukowanie wystąpienia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i otyłości, prowadząc do zwiększenia wydolności krążenia mózgowego i zmniejszenia ryzyka zachorowania na udar mózgu.
Dieta.
Właściwie zbilansowana dieta zmniejsza ryzyko zachorowania na udar mózgu. Szczególnie zalecana jest dieta śródziemnomorska charakteryzująca się wysokim spożyciem warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych, ryb, roślin strączkowych a niskim czerwonego mięsa i słodyczy. Warta zwrócenia uwagi jest też dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension), której nadrzędnym celem jest wyrównanie ciśnienia tętniczego poprzez min.ograniczenie spożycia soli (efekt profilaktyczny widoczny jest przy zmniejszeniu spożycia do < 5 g /dobę przy czym należy pamiętać, że spożywamy sól nie tylko tą która sami dodamy, ale też ta już znajdującą się w produktach spożywczych). Niższe spożycie soli prowadzi do redukcji ciśnienia tętniczego krwi. Warto też, aby dieta była bogata w potas znajdujący się w znacznych ilościach w owocach, warzywach i produktach zbożowych. Ściśle związane z dietą są nadwaga i otyłość (BMI [body mass index] odpowiednio > 25 kg/m2 i > 30 kg/m2). Badania epidemiologiczne wykazały, że wzrost masy ciała jest bezpośrednio związany z ryzykiem wystąpienia udaru mózgu. Należy dążyć do zmniejszenia lub zlikwidowania otyłości, szczególnie, że jest ona znamiennie powiązana z innymi czynnikami ryzyka jak nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, cukrzyca.
Alkohol.
Związek między spożyciem alkoholu a ryzykiem udaru mózgu jest niejasny. Uznaje się, że nadużywanie alkoholu ma wpływ na wzrost ryzyka udaru. Dostępne są badania sugerujące, że, spożywanie umiarkowanych ilości etanolu (20–30 g/dobę), przede wszystkim czerwonego wina, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę lipidową i układ krzepnięcia, a tym samym obniżać ryzyko udaru.
Palenie tytoniu.
Unikanie lub zaprzestanie palenia tytoniu ma szczególne znacznie w profilaktyce udaru mózgu. Nałóg ten powoduje dwukrotnie większe ryzyko jego wystąpienia. Badania wskazują na silny i powtarzalny związek pomiędzy nikotynizmem i częstszym rozwojem miażdżycy naczyń wewnątrzczaszkowych. W profilaktyce udaru silnie zaleca się zaprzestanie palenia tytoniu, zwłaszcza u osób dotkniętych jednocześnie innymi czynnikami ryzyka.
Cukrzyca
Badania sugerują, że utrata masy ciała jest istotnym czynnikiem zmniejszającym ryzyko cukrzycy. Umiarkowany spadek masy ciała (5% masy ciała) poprawia wartość glikemii, zmniejsza oporność komórek na insulinę, obniża ciśnienie krwi i dyslipidemię u pacjentów z cukrzycą typu 2. Cukrzyca została uznawana czynnik zwiększający ryzyko udaru dwukrotnie. Leczenie cukrzycy wpływa na zmniejszenie o 25% liczby powikłań związanych z mikroangiopatią, takich jak nefropatia, retinopatia i neuropatia. Ważny jest też fakt, że u pacjentów chorych na cukrzycę stwierdza się zwiększone ryzyko czynników prowadzących do miażdżycy, takich jak nadciśnienie tętnicze, otyłość i dyslipidemia. W profilaktyce udaru zaleca się ścisłą kontrolę glikemii i dbałość o utrzymywanie jej stężeń w granicach normy, stosując odpowiednią dietę. W razie potrzeby zaleca się doustne leki hipoglikemizujące albo insulinę. Dodatkowo u chorych na cukrzycę 1 i 2 typu zalecana jest szczególna kontrola ciśnienia tętniczego oraz włączenie statyn przy współistnieniu dodatkowych czynników ryzyka.
Dyslipidemie.
Doniesienia o badaniach nad wpływem podwyższonego cholesterolu na udar mózgu pojawiły się dopiero w ostatnich latach. Potwierdziły zwiększone ryzyko udaru mózgu u pacjentów obu płci o 6–25% dla każdego 1 mmol/l podwyższonego cholesterolu całkowitego. Wykazano też tendencje do zwiększenia ryzyka udaru niedokrwiennego wraz z obniżeniem poziomu cholesterolu HDL ("dobrego") oraz podwyższeniem stężenia triglicerydów. W badaniach klinicznych obserwowano pewne zależności w zapadalności na udar mózgu u pacjentów z dyslipidemią, jednak dokładny związek między zaburzeniami gospodarki lipidowej i udarem jest nadal niejasny. Obecnie zaleca się stosowanie statyn w profilaktyce pierwotnej i wtórnej udaru u pacjentów z rozpoznaną chorobą wieńcową lub nadciśnieniem tętniczym, jednak należy pamiętać, że stężenie parametrów lipidowych można wyrównywać także właściwą dietą.
Reasumując, z żywieniowego punktu widzenia, dieta mająca działać prewencyjnie w stosunku do ryzyka wystąpienia udaru mózgu będzie sumą zaleceń dotyczących modyfikowalnych czynników ryzyka, jeśli takowe występują. Jeśli nie dotyczy Nas żadna z przyczyn predysponujących do udaru mózgu możemy stosować dietę śródziemnomorską lub DASH jako element zdrowego stylu życia albo zalecenia zawarte w Piramidzie Żywienia zależnie od wieku.
Comments