Choroba Hashimoto (inaczej, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy) jest uznawana za
jedną z najbardziej rozpowszechnionych, przewlekłych chorób autoimmunologicznych i stanowi główną niejatrogenną przyczynę niedoczynności gruczołu tarczowego (niedoczynność tarczycy występuje u ponad 90% pacjentów, więc nie jest to też tak, że niedoczynność pojawia się u każdego). Choroba częściej dotyka kobiet niż mężczyzn, szczególnie między 35. a 50. rokiem życia, ale coraz częściej dotyczy też dzieci i młodzieży. Na czym polega? Nasz organizm produkuje przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (białko produkowane wyłącznie przez komórki pęcherzykowe tarczycy, w surowicy zdrowych osób wykrywa się w stężeniu 2-70 ng/ml) i peroksydazie tarczycowej (jej główną rolą jest udział w syntezie hormonów tarczycy przez katalizowanie utleniania jodu, jodowanie reszt tyrozyny i sprzęganie jodotyrozyny) co skutkuje produkcją przeciwciał anty-TPO i anty-TG, a następstwem jest właśnie zapalenie tarczycy.
Sygnałem do wykonania badań tarczycy może być zwiększenie się masa ciała, wypadanie włosów, depresja, zmęczenie, senność, zaparcia, uczucie ciągłego chłodu, wole tarczycowe. Wraz z chorobą Hashimoto często współwystępują też inne zaburzenia jak nadwaga i otyłość, zaburzenia gospodarki węglowodanowej (w tym insulinooporność), cukrzyca typu 2 czy zespół metaboliczny. U chorych częściej pojawiają się też problemy z układem sercowo – naczyniowym, ostreoporoza, otyłość brzuszna czy hiperlipidemie. Osobom cierpiącym na Hashimoto mogą również towarzyszyć inne niedoczynności min. niedoczynność gonad, nadnerczy, gruczołów przytarczycznych czy wysepek trzustkowych. Wraz z zapaleniem tarczycy często współwystępują też z inne choroby autoimmunologiczne takie jak zespół Sjögrena, miastenia, celiakia, niedokrwistość Addisona-Biermera, a także schorzenia chromosomalne min. zespół Downa, Turnera, Klinefertera.
Jako czynniki ryzyka wystąpienia choroby Hashimoto wymienia się zarówno czynniki środowiskowe, jak stres, palenie tytoniu i infekcje wirusowe, ale również czynniki żywieniowe i obecność innych chorób autoimmunologicznych. Wśród czynników żywieniowych przyczyniających się do zwiększenia ryzyka wystąpienia choroby Hashimoto zwraca się uwagę zarówno na niedobór selenu jak i nadmiar jodu, a także alergeny pokarmowe, jako czynniki nasilające odpowiedź immunologiczną.
Ogólne zasady żywienia przy chorobie Hashimoto
Na początku warto zaznaczyć, że choroby tarczycy skutkujące jej niedoczynnością mogą spowalniać przemianę materii o ok.30%. NIEZBĘDNE jest leczenie farmakologiczne w celu wyrównania pracy tarczycy, poprzez podanie syntetycznych hormonów. Po właściwym dla organizmu czasie, przemiana materii wróci do normy i będzie „taka sama” (zawsze musimy brać pod uwagę różnice osobnicze) jak u zdrowych osób (często w codziennej pracy spotykam się ze stwierdzeniem osób chorujących na Hashimoto i/lub niedoczynność tarczycy, że tyją lub nie chudną właśnie z powodu choroby, choć mają od lat właściwie dobrane leczenie; w takiej sytuacji winowajcą jest niewłaściwa dieta oraz nadmiar spożywanych kalorii, nie choroba). W żadnym razie nie należy obniżać nadmiernie ilości przyjmowanej energii nawet jeśli występuje otyłość czy nadwaga, niedożywienie białkowo – kaloryczne może negatywnie wpływać na pracę tarczycy i układ immunologiczny. Dieta osób z chorobą Hashimoto powinna być urozmaicona i prawidłowo zbilansowana, dostarczyć wszystkich niezbędnych witamin i składników odżywczych. Zaleca się, aby osoby chore spożywały 4- 5 posiłków dziennie zwracając szczególną uwagę na dostarczenie selenu, jodu, cynku, żelaza, witaminy D, witaminy B12, składników przeciwutleniających oraz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (głównie omega-3). Dieta powinna być bogata w składniki o niskim indeksie glikemicznym i bazować na dobrych jakościowo produktach z ograniczeniem cukrów prostych. Ważne jest również właściwe oszacowanie jaką ilość energii powinna przyjąć osoba chora oraz kwestie białka (zazwyczaj powinno być go więcej, niż u osób zdrowych- nawet 25%, ze zwróceniem uwagi na białko pełnowartościowe). Ze względu na często występującą nadwagę, otyłość oraz zaparcia ilość błonnika również spożycie błonnika powinno być odpowiednio wysokie (20-40g/ dobę; zawsze należy pamiętać o właściwej ilości wody! bez wody błonnik nie będzie spełniał swoich funkcji, a wręcz może nasilić zaparcia). Nie należy stosować diety niskotłuszczowej i zbyt restrykcyjnej, gdyż może to pogorszyć pracę tarczycy. Energia pochodząca z tłuszczu powinna wynosić do 30% energii z diety, a nasycone kwasy tłuszczowe do 10%. Na szczególną uwagę zasługują produkty będące źródłem substancji wolotwórczych (goitrogeny) jak kapusta, brukselka, kalafior czy brokuły.
Goitrogeny mają zdolność wiązania jodu przez co nie ma on możliwości wbudowania się do hormonów tarczycy. Produkty te powinny zostać ograniczone, ale nie ma potrzeby ich całkowitej eliminacji. Warto mieć na uwadze, że obróbka termiczna zmniejsza ilość tych substancji nawet o 30%. Jak było wspomniane, u osób z Hashimoto często dochodzi do nadwrażliwości na gluten i celiakii. Częstość współwystępowania nadwrażliwości na gluten waha się od 3,2 do 43%, a ryzyko współwystępowania celiakii i choroby Hashimoto wynosi jak 1:30- ryzyko to jest 10-krotnie wyższe w porównaniu do osób zdrowych. Warto zatem wykonać diagnostykę w kierunku cieliakii. Nietolerancja laktozy występuje u ok. 30% osób dorosłych. Ze względu na możliwość współwystępowania tych zaburzeń przed wprowadzeniem diety eliminacyjnej należy wykonać zasadne badania. Badania, co prawda, wskazują na korelację między chorobami autoimmunologicznymi i glutenem wynikającą prawdopodobnie z podobieństwa gliadyny do tkanki tarczycy, ale bez diagnostyki nie ma podstaw, aby profilaktycznie wprowadzać dietę bez laktozową oraz bezglutenową.
Dieta osób z chorobą Hashimoto powinna zawierać odpowiednią ilość takich składników diety jak: jod, selen, żelazo i cynk, istotna jest też właściwa podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, w szczególności kwasów omega- 3 .
Jod jest składnikiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy, jednocześnie jego nadmiar, może nasilać autoagresję. Uzupełnienie jodu u osób z Hashimoto zaleca się jedynie w okresie ciąży, maksymalnie 250 g/dobę. Jako dobre źródła jodu w diecie osób chorujących na Hashimoto uznaje się ryby i owoce morza.
Coraz większą uwagę przywiązuje się do podaży selenu, który ze względu na swoje właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne działa ochronnie przeciw zapaleniu tarczycy. Selen wchodzi w skład selenoenzymów wykazujących wielokierunkowe działanie np.jest składnikiem dejodynazy jodotyroninowej, która uczestniczy w przemianie hormonu T4 (tyroksyny) do T3 (trójjodotyroniny) oraz peroksydazy glutationowej posiadającej właściwości przeciwutleniające. Dowiedziono, że osoby chorujące na Hashimoto mają znacząco obniżony poziom selenu w surowicy w porównaniu do osób zdrowych. Jako źródła selenu wymienia się m.in. ryby i skorupiaki, jaja, orzechy brazylijskie, czosnek, grzyby, ale także produkty mleczne, mięsne i zbożowe.
Żelazo również jest bardzo istotnym pierwiastkiem dla osób z chorobami tarczycy. Jeden z kluczowych enzymów, zwany tarczycową peroksydazą jodującą zawiera w swojej cząsteczce żelazo, stąd jest to mikroskładnik niezbędny w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy. Dzięki prawidłowemu działaniu wymienionego enzymu dochodzi do aktywowania przemian tyreoglobuliny w tyroksynę (T4) oraz trijodotyroninę (T3). Deficyt żelaza w ustroju prowadzi do zmniejszenia syntezy hormonów tarczycy w osoczu, zwiększenia wydzielania TSH i powiększenia tego narządu oraz rozwoju jego niedoczynności. Jako dobre źródła tego składnika wymienia się: czerwone mięso, żółtka jaj, pestki dyni, nasiona lnu, otręby pszenne, sezam, mak, pistacje.
Kolejnym składnikiem, na który należy zwrócić uwagę w diecie osób z niedoczynnością tarczycy jest cynk. Stanowi on składnik białek receptorowych trójjodotyroniny, a jego niedobór wpływa na upośledzenie wiązania tego hormonu . Konsekwencją niedoboru cynku w organizmie jest obniżenie stężenia T4 i T3, a co za tym idzie, rozwoju objawów niedoczynności tarczycy. Dobrym źródłem cynku są produkty zbożowe pełnoziarniste, zarodki pszenne, nasiona lnu, pestki dyni.
Spośród witamin, na które warto zwrócić szczególna uwagę znajdują się witamina D, E, C i beta – karoten. Witaminy antyoksydacyjne działają ochronnie na tarczycę i jednocześnie wpływają na łagodzenie stanów zapalnych. Wiele badań potwierdziło związek między niedoborem witaminy D, a chorobą autoimmunologiczną tarczycy. Wykazano, że suplementacja witaminy D obniża wartości przeciwciał anty-TPO. Dowiedziono też, że większy niedobór witaminy D jest powiązany z wyższymi wynikami TSH. Musimy mieć na uwadze, że synteza witaminy D odbywa się głównie przez skórę i to właśnie ta droga jest drogą główną w pozyskiwaniu witaminy D. W miesiącach gdzie ilość światła słonecznego jest ograniczona oraz skóra nie podlega na nie ekspozycji, dla całej populacji zalecana jest suplementacja. Podaż z dietą zazwyczaj jest niewystarczająca.
Istotnym składnikiem w diecie osób z chorobą Hashimoto jest również odpowiednia podaż niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, w szczególności kwasów omega-3, które wykazują działanie przeciwzapalne. Aktywują wytwarzanie cytokin przeciwzapalnych i zmniejszają ilość mediatorów zapalnych w organizmie. Jednocześnie poprawiają konwersję hormonów T4 do T3, a także poprawiają wrażliwość tkanek na działanie tychże hormonów poprzez wpływ na ekspresję genów receptorów. Kwasy tłuszczowe omega-3 mają też zdolność łagodzenia zmian skórnych pojawiających się w przebiegu choroby. Dobrymi źródłami nienasyconych kwasów tłuszczowych są ryby, oleje rybie, a także pestki dyni, awokado, orzechy.
Podsumowując, jeśli dotkną Nas choroby tarczycy NIEZBĘDNE jest udanie do endokrynologa i wdrożenie leczenia. Dieta na ogromne działanie wspomagające, ale nie ma szans, żeby Nas wyleczyła (leki też nas nie wyleczą, ale przywrócą homeostazę). Musicie pamiętać, że Nasz organizm to (mimo wszystko) całkiem sprawnie działająca maszyna, która na lepszym paliwie będzie działała po prostu wydajniej, a to co jemy ZAWSZE ma znaczenie.