Zaparcia stanowią coraz częściej pojawiający się problem zdrowotny i społeczny. Sytuacja ta związana jest z rozwojem cywilizacyjnym, zmianą trybu życia oraz stylu odżywiania. Szacuje się, że trudności z wypróżnianiem występują u około 30% populacji (od 2 do 29%, ze względu na różnorodność definicji zaparć oraz kryteriów diagnostycznych), zaś w przypadku osób powyżej 65. roku życia dotyczą ponad 1/3 z nich. Zaparcia to uciążliwa dolegliwość utrudniająca codzienne funkcjonowanie i obniżająca jakość życia. Przyczyn zaburzeń rytmu wypróżnień może być wiele, a to właśnie od nich będzie zależało wdrożenie diety, leczenia oraz ich powodzenie.
Czym właściwie są zaparcia?
Zaparciem nazywamy zbyt niską częstotliwość wypróżnień (≤2 na tydzień) wraz z innymi zgłaszanymi dolegliwościami min.trudnościami w zapoczątkowaniu defekacji (oddawania stolca), konieczność nadmiernego parcia, towarzyszące uczucie niepełnego wypróżnienia lub oddawanie suchego, zbitego stolca.
Prawidłowy czas pasażu jelitowego u osób zdrowych wynosi 24-48 godzin (maksymalnie do 60 godzin), natomiast u osób z przewlekłym zaparciem może wynosić nawet 60-120 godzin.
Najczęstszą przyczyną zaparć jest dieta niskobłonnikowa i niska podaż płynów co powoduje, że masa stolca jest również niska. Dodatkowo mała ilość ruchu, hamowanie odruchu wypróżnienia, stres również wpływają na występowanie zaparć.
Przyczyny zaparć
1) Przewlekłe zaparcia czynnościowe, inaczej nazywane nawykowymi, występują najczęściej, częściej u kobiet niż u mężczyzn.
2) Przejściowe zaparcia w stanach gorączkowych i przestawianie na żywienie w czasie podróży
3) Zaparcia w przebiegu IBS
4) Zaparcia w przebiegu organicznych chorób jelit
- niedrożność albo zwężenie światła jelita np.przy gruczolaku, raku czy zapaleniach uchyłków
- choroby zapalne jelit min.choroba Leśniweskiego-Chrona
- choroby odbytu min. guzki krwawnicze, ropnie
5) Zaburzenia neurogenne np. choroba Parkinsona czy stwardnienie rozsiane
6) Zaburzenia endokrynne jak np. choroby tarczycy
7) Zaburzenia elektrolitowe np.niedobór potasu czy nadmiar wapnia
8) Zaparcia polekowe np.przy przyjmowaniu leków antydepresyjnych
Typy zaparć:
atoniczne, gdzie przyczyną jest zwolnienie perystaltyki jelit, w wyniku czego dochodzi do nadmiernego wchłaniania wody w jelicie grubym i zagęszczenia mas kałowych. Stają się one zbite i twarde, a stolec oddawany jest w postaci suchych wałków. Zaparcia atoniczne mogą pojawić się też kiedy aktywność fizyczna jest zbyt niska, w przypadku niedokrwistości, obniżenia aktywność ścian jelita grubego poprzez ignorowanie potrzeby wypróżnienia.
spastyczne, gdzie przyczyną jest zaciskanie się jelita wokół mas kałowych. Prowadzi to do stanów zapalnych błony śluzowej, a w wyniku tego zaparcia mogą występować naprzemiennie z wolnymi stolcami. Kał oddawany jest w postaci małych grudek lub cienkiego ołówka. Zaburzenie może być spowodowane uwarunkowaniami fizycznymi jak zapaleniem okrężnicy, wywołującym skurcz jelit lub czynnikami psychicznymi np. w przypadku depresji, histerii, neurastenii.
Najpowszechniej stosowanym rozwiązaniem jest zwiększenie ilości błonnika w diecie oraz ilości pobieranych płynów, bo to właśnie tych składników najczęściej brakuje w diecie osób cierpiących na zaparcia. Ważne jest aby zmiany w diecie wprowadzać stopniowo, jeśli wprowadzimy zbyt dużą ilość błonnika w zbyt krótkim czasie problem również może się nasilić, organizm potrzebuje czasu, aby przystosować się do zmian. Pozytywne efekty część osób zauważy od razu, u innych może trwać to nawet kilka tygodni, ważne więc, aby się nie zniechęcać. Informacja na temat zawartości błonnika w poszczególnych produktach znajdziemy na tyle opakowania, warto poświęcić chwilę na analizę składu oraz zorientowanie się ile błonnika w jakich produktach to dużo. Dla porównania makaron z oczyszczonej pszenicy ma ok.4 g błonnika, a z mąki pełnoziarnistej ok.10 g (wartości podane dla 100 g surowego produktu).
W przypadku zaparć atonicznych najważniejszą kwestią jest właśnie zwiększenie spożycia
błonnika do 40-60 g dziennie oraz wypijanie 2,5–3 l płynów, najlepiej wody.
Dieta powinna być bogata w:
w pełnoziarniste produkty zbożowe jak pieczywo żytnie, razowe, graham, mąki z pełnego przemiału np.typ 1800 czy 2000, grube kasze jak kasza gryczana czy jęczmienna pęczak, makaron razowy, brązowy ryż, otręby pszenne, siemię lniane
znaczną ilość warzyw i owoców ze skórką i jadalnymi pestkami, zalecane są też surówki,
fermentowane produkty mleczne jak jogurty i kefiry,
źródła tłuszczu: masło, oliwa, oleje,
potrawy mogą być ostro przyprawione
WODĘ. Woda ma szczególne znaczenie, niedostatecznie nawilżony błonnik przyniesie dokładnie odwrotny skutek- nasili zaparcia. Warto pochylić się na wodami niezmineralizowaniami bogatymi w magnez. Pomocne mogą okazać się też soki, które zawierają kwasy organiczne.
Produkty, których należy unikać, to m.in.:
białe bułeczki i chleb, oczyszczone mąki, biały ryż, kasza manna, mąka ziemniaczana, ciasta z kremem, wszelkie kluseczki i kluseczkowe ciasta jak np.ciasto do pierogów,
banany, suszone czarne jagody
mocna herbata, wytrawne czerwone wino
pokarmy powodujące wzdęcia – groch, fasola, bób, warzywa kapustne ( w tym wypadku ograniczać oznacza ograniczać, a nie całkowicie wykluczać tak jak możemy to zrobić z produktami z białej mąki)
Dieta przy zaparciach spastycznych powinna być łatwostrawna, nie drażniąca przewodu pokarmowego. W tym typie zaparć mamy do czynienia z częstymi wzdęciami, bólami brzucha, skurczami i stanami zapalnymi jelit oraz grudkowatymi stolcami. Dieta powinna opierać się na gotowanych warzywach i owocach, przecierach, musach, koktajlach. Wykluczyć należy produkty zawierające znaczną ilość błonnika nierozpuszczalnego tj. pieczywo pełnoziarniste (warto sięgać po miękkie pieczywo razowe, orkiszowe, bez ziaren), kasze gruboziarniste jak kasza gryczana (lepiej sięgać po kaszę bulgur, jaglaną), brązowy ryż (lepszym wyborem będzie ryż jaśminowy czy basmati) Problematyczne jest też spożywanie surowych owoców i warzyw, które są przecież bardzo zdrowe. Spokojnie, jest na to sposób, zmiksowane, starte na drobnej tarce, rozdrobnione zazwyczaj są dobrze tolerowane (pamiętajcie, że każdy organizm jest inny! obserwujcie siebie). Nie wskazane są sery dojrzewające i tłuste, ale jak najbardziej warto spożywać fermentowane napoje mleczne jak jogurty i kefiry i chudy twaróg zwracając uwagę na ich ilość. Zalecana jest oczywiście odpowiednia ilość wody oraz zdrowe tłuszcze (masło w ograniczonych ilościach też się do nich zalicza).
Warto wspomóc Nasz przewód pokarmowy probiotykami np. Dicoflor. Dobrym rozwiązaniem mogą okazać się też preparaty łusek nasion babki płesznik wzbogacone w bakterie probiotyczne np.Colon C.
Pamiętajcie, że stosowanie środków przeczyszczających może nasilać problem! Owszem, jeśli w sytuacji stresowej lub w czasie podróży wystąpi zaparcie to jednorazowe wzięcie preparatu nie zaszkodzi, ale długotrwale stosowanie substancji przeczyszczających jest niezalecane i docelowo pogorszy sytuację.