Zaburzenia rytmu wypróżnień u dzieci to często pojawiający się problem. Dzisiejszy wpis na blogu jest częściową odpowiedzią na Wasze wiadomości, musicie jednak pamiętać, że bez dokładnego wywiadu przeprowadzonego przez dietetyka czy lekarza oraz odpowiedniej diagnostyki zalecenia te traktujemy jako "kierunkowskaz" - każdy organizm jest inny i potrzebuje indywidualnego traktowania.
Zaparcia stolca dotyczą 0,3–8% dzieci i są jednym z najczęściej występujących zaburzeń gastrologicznych w tej grupie. Od 90% do 95% zaparć ma charakter czynnościowy. Zazwyczaj pojawiają się u dzieci pomiędzy 2. a 4. rokiem życia - w okresie nauki kontroli wypróżnień i częściej dotyczą chłopców. Rozpoznanie opiera się na precyzyjnie zebranym wywiadzie i badaniu fizykalnym. Zaparcia czynnościowe często są bagatelizowane, tymczasem terapia może trwać wiele miesięcy i wymaga zaangażowanie nie tylko ze strony personelu medycznego, ale też rodziny pacjenta. Problemy z wypróżnianiem niejednokrotnie mają charakter przewlekły i nawrotowy, dlatego bardzo ważna jest systematyczność zarówno w prowadzeniu diety jak i ewentualnej farmakoterapii.
Definicja zaparcia jest kłopotliwa w formułowaniu, ponieważ rytm wypróżnień zależny jest od wieku dziecka czy sposobu karmienia. Niemowlę karmione mlekiem matki może oddawać stolec kilka razy dziennie, ale normalne są też przerwy trwające kilka dni. Dzieci od 1. do 4. roku życia oddają przeciętnie 1–2 stolce dziennie, w wieku szkolnym rytm defekacji przypomina już prawidłowy rytm właściwy dla dorosłych tj.od 3 stolców dziennie do jednego co 3 dni. Na tą chwilę zaparcie definiuje się jako utrudnione, wymagające wysiłku oddawanie zbitego, twardego stolca oraz oddawanie stolca w odstępach dłuższych niż 3 dni przez okres co najmniej 2 tygodni. Osoby borykające się z zaparciami jako objawy współistniejące najczęściej podają: bóle brzucha, brak apetytu, wzdęcia, ból podczas defekacji, uczucie niepełnego wypróżnienia, popuszczanie stolca. Twardy stolec może powodować pęknięcia śluzówki, będące przyczyną pojawiania się świeżej krwi w stolcu. Przy długotrwale utrzymującym się zaparciu mogą pojawić się objawy endotoksemii, wynikające z wchłaniania substancji toksycznych z zalegających mas kałowych. W tym czasie mogą pojawić się również uczucie przewlekłego zmęczenia, osłabienie i bóle głowy. Zaparciom mogą towarzyszyć też zaburzenia ze strony układu moczowego pod postacią mimowolnego moczenia, spowodowanego uciskiem mas kałowych na pęcherz moczowy, oraz zakażeń dróg moczowych.
Jak podałam wcześniej, 90–95% przypadków zaparć u dzieci to zaparcia czynnościowe. Skąd się biorą? Pojawiają się wskutek unikania defekacji oraz odkładania wypróżnienia na później z powodu niechęci do przerwania zabawy czy odczuwania bólu podczas tej czynności. Takie zachowanie prowadzi do przewlekłego zalegania mas kałowych i osłabienia czucia w odbytnicy. Twarde masy nieustannie drażnią ściany odbytnicy co może prowadzić do powstania wysięku zapalnego sączącego się z odbytu. Dodatkowo wokół zbitych mas kałowych do chodzi do przepuszczania półpłynnego stolca i brudzenia bielizny.
Przyczyny zaparć mogą być różne, wśród nich mamy min.przyczyny nieorganiczne takie jak przewlekła retencja stolca, dieta ubogoresztkowa, odwodnienie, niedożywienie, zbyt wczesne wprowadzenie do diety dziecka mleka krowiego lub pokarmów uzupełniających, siedzący tryb życia, zaburzenia psychiczne, np. jadłowstręt psychiczny, depresja, leki (sympatykomimetyki, leki anty cholinergiczne, opioidy, leki psychotropowe, fenobarbital, preparaty żelaza, przedawkowanie witaminy D). Wpływ na występowanie zaparć mają również predyspozycje genetyczne. Wyróżniamy też przyczyny organiczne min.zaburzenia metaboliczne np. niedoczynność tarczycy, nadnerczy, przysadki, celiakia, mukowiscydoza, cukrzyca; choroby nerwowo-mięśniowe np.urazy i wady rdzenia kręgowego, mózgowe porażenie dziecięce, stwardnienie rozsiane,miopatie i neuropatie trzewne, choroba Hirschsprunga; choroby tkanki łącznej np.twardzina układowa, toczeń; zaburzenia anatomiczne np. zarośnięcie odbytu, zwężenie odbytu lub odbytnicy, szczelina odbytu choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Gdy mamy do czynienia z zaparciami wtórnymi postępowanie należy rozpocząć od leczenia choroby podstawowej, jednak w przypadku dzieci problem zazwyczaj jest nawykowy. Leczenie w tej sytuacji należy rozpocząć od usunięcia zalegających mas kałowych, najczęściej za pomocą wlewów czyszczących. U dzieci poniżej 2. roku życia wykorzystuje się wlewki z roztworu soli fizjologicznej, laktulozy, płynnej parafiny lub dokusanu sodowego. U starszych dzieci można użyć także wlewów z fosforanów. Kolejny etap leczenia ma na celu uzyskanie i podtrzymanie właściwego rytmu wypróżnień. Tutaj ważna jest dietoterapia, w której największą uwagę należy zwrócić na zwiększenie podaży płynów, błonnika i regularną aktywność fizyczną. Zalecane spożycie błonnika u dzieci wynosi 0,5 g/kg mc., nie więcej niż 35 g. Błonnik dzięki zdolności wiązania wody zwiększa objętość mas kałowych i pobudza motorykę jelit, należy jednak pamiętać że takie działanie osiągniemy tylko w przypadku właściwej podaży wody(u dzieci nawet do 2 l/dobę). Niedobór wody może doprowadzić do powstawania zbitych mas kałowych w świetle jelita i nasilenia zaparć stolca. Frakcje błonnika rozpuszczalnego w wodzie potęgują rozwój pożądanej mikroflory jelitowej, głównie bakterii fermentacyjnych z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacteria. Musimy pamiętać, że stosowanie diety bogatoresztkowej obniża wchłanianie niektórych składników odżywczych (żelazo, wapń, cynk), dlatego istotne jest zwiększenie ich podaży w diecie. Kolejnym elementem terapii niefarmakologicznej jest trening defekacji, polegający na zachęcaniu pacjenta do regularnego korzystania z toalety o określonych porach dnia, szczególnie po posiłkach.
Farmakoterapia prowadzona jest za pomocą leków do ustnych i doodbytniczych o różnych mechanizmach działania.
Można wyodrębnić następujące grupy preparatów:
• osmotyczne (laktuloza, makrogole);
• poślizgowe (płynna parafina, dokuzan sodowy, śluz siemienia lnianego);
• drażniące (sennozydy, bisakodyl);
• pęczniejące (metyloceluloza, babka lancetowata); • wlewki i czopki (czopki glicerynowe, bisakodyl, enema).
Reasumując, jeśli borykacie się z zaparciami u dziecka szukajcie fachowej pomocy. Problem może wydawać się błahy, ale nie leczony niesie za sobą poważne konsekwencje. Nie zapominajcie, że zaparcia czynnościowe nie dotyczą tylko dzieci, nawyk ten wyrabia sobie też wielu dorosłych, tuta też warto zasięgnąć pomocy specjalisty.
